Enkhuizen in de Gouden Eeuw

Enkhuizen in de Gouden Eeuw

Een kleine post tussendoor. Zoals jullie allemaal wel weten heb ik naast het zeilen nog een grote hobby, tekenen. Ook vind ik het leuk de geschiedenis in te duiken. Mijn laatste hobbyproject combineert alle drie liefhebberijen: Een tekening van Enkhuizen in de gouden eeuw, een haven waar ik als IJsselmeerzeiler vaak kom. De geschiedenis is er voelbaar. Waar nu de plezierjachten liggen, lagen toen de VOC schepen.

Ik heb me gebaseerd op deze prachtige oude kaart van Enkhuizen. Deze is in 1652 gemaakt door Joan Blaeu, een beroemd kaartenmaker uit de Gouden Eeuw. De Buitenhaven zelf lijkt in al die tijd niet zo heel veel veranderd. Wel zat er in die tijd een bruggetje voor. Ook gaf de haven toen doorgang aan een nog groter havencomplex erachter. Wat nu een pittoresk stadje is, was toen een drukke industriehaven. Enkhuizen telde in haar hoogtijdagen twintigduizend inwoners.

Kaart van Enkhuizen, door Joan Blaeu

Het was voor mij een gok om in te schatten hoe de huizen langs de haven er toen uit hebben gezien. De huizen op de kaart van Blaeu staan in iets andere rijen opgesteld dan nu het geval is. Ook zien sommige huizen bij de haven er niet uit alsof ze uit de Gouden Eeuw komen. Daarom vermoed ik dat de huizen die er toen stonden er nu (deels) niet meer staan. Volgens de VOC-site is er inderdaad veel erfgoed uit die tijd niet bewaard gebleven. Ik heb daarom mijn eigen fantasie op deze huizen los gelaten en er woonhuizen van gemaakt. De VOC-site bespreekt de vroegere pakhuizen van de VOC. Het waren er maar een paar. Daarnaast had de West-Indische Compagnie ook nog enkele pakhuizen in de stad. Omdat er niet zo heel veel pakhuizen waren, vermoed ik dat de huizen langs de haven dus veelal gewone woonhuizen waren.

Omdat de haven van Enkhuizen een belangrijke haven was, vermoed ik dat er wel enige bestrating aanwezig was. Als voorbeeld voor mogelijke bestrating heb ik een schilderij van Gerrit Adriaensz. Berckheyde gebruikt: De bocht van de Herengracht. Ook de kademuur heb ik naar een authentiek voorbeeld nagetekend: De middeleeuwse kademuur die in Middelburg bewaard is gebleven.

  De bocht van de Herengracht (een gracht in Amsterdam) door Gerrit Adriaensz. Berckheyde

Het schip dat in de haven ligt, lijkt niet zo heel groot voor een VOC schip. Maar niet alle VOC schepen waren grote vrachtschepen. Naast de grote spiegelretourschepen kende men ook nog de kleinere jachten of pinassen. Dit scheepje is een eigen ontwerp, geïnspireerd door replica's van bestaande jachten: Duyfken, Drommedaris, en de Halve Maen. Het kleinere bootje in de haven is getekend naar voorbeeld van de sloep van de Batavia. Deze sloep is te zien in de Bataviawerf te Lelystad. Verder heb ik een aantal schilderijen van havens uit de gouden eeuw bekeken, om een beeld te krijgen van de activiteiten in een zo'n haven. Men was veel met tonnetjes in de weer. Logisch ook, in een vrachthaven. Tonnetjes waren de zeecontainers van de zeventiende eeuw (en later).

Uiteraard is ook de toren Dromedaris te zien. Met kap. In 1648, vier jaar voordat de kaart van Blaeu gepubliceerd werd, is deze kap erop gezet. Daardoor verkreeg de toren haar huidige hoogte. Achter de Dromedaris (niet te zien op de tekening) stond in die tijd nog een verdedigingswerk, de Engelse toren. Die is later afgebroken.

EDIT: Via het zeilersforum werd ik door forumlid ron b toch op een klein foutje gewezen. Veel VOC schepen lagen zelf niet in de haven. Meestal lagen ze voor anker, buiten de stad. Als ze al in de haven kwamen was dat voor onderhoud en reparatie. Een groot deel van hun tuig werd dan weggehaald. Vaak kwamen ze dan ook in haventjes aan de rand van de stad te liggen, in plaats van midden in de stad. Dit in verband met brandgevaar. 

Schepen lagen vroeger niet in de haven, maar 'op de rede', ofwel voor anker buiten de stad. Abraham Storck schilderde De Rede van Enkhuizen.